VROEGE BRIEVEN NAAR 'T BUITENLAND

De collectie van Luis Alemany Indarte

Tekst Gerard Vink 

Ze wordt gezien als een van de belangrijkste collecties ooit: de verzameling brieven met de vroegste Nederlandse postzegels. De Spaanse architect Luis Alemany Indarte bracht de stukken bijeen -en daarbij ging hij onorthodox te werk…

Het versturen van post is al zo oud als de geschiedenis van de mensheid. De Babyloniërs hadden rond 3000 v. Chr. al hun kleitabletten om een boodschap van A naar B te sturen, de Egyptenaren hun papyri en de Romeinen en de Grieken in de klassieke oudheid gebruikten bij voorkeur het uit geprepareerde dierenhuiden gemaakte perkament.
Rond 1750, met het uitbreken van de industriële revolutie en de daaruit voortvloeiende handel, en het ontstaan van de nationale staten zoals wij die nu kennen, nam het postverkeer wereldwijd explosief toe. Daarmee ontstond ook de vraag naar een goedgeorganiseerd nationaal en internationaal postverkeer. Tot op dat moment werd een brief vaak meegenomen en bezorgd door een kennis of vriend die toevallig dezelfde kant uit moest.
Een andere mogelijkheid was de brief te laten bezorgen via de commerciële methoden die toen bestonden. Probleem was dat het in die tijd niet helemaal duidelijk was wie het verschuldigde port moest betalen: de ene keer was dat voor rekening van de afzender, de andere keer voor rekening van de geadresseerde, en soms werd het ook gedeeld. Brieven werden daarom vaak geweigerd; men had geen zin de kosten te betalen.

Willem III
In 1837 kwam de Engelsman Rowland Hill met het idee van de postzegel op de proppen, een bewijs van betaling voor een nog uit te voeren dienst: het bezorgen van een brief. De afzender betaalde te allen tijde de kosten, daarmee kwam er duidelijkheid en werd het weigeren van een poststuk moeilijker. Dit maakte het postverkeer een stuk efficiënter. Na enkele jaren voorbereiding konden de Britten op 6 mei 1840 als eersten ter wereld een postzegel op hun brief plakken: de beroemde Penny Black, een zwarte postzegel met de waarde van 1 pence en het portret van koningin Victoria.
Het nieuwe systeem bleek, alhoewel niet verplicht, een succes te zijn en al snel namen steeds meer landen het over, Brazilië en Zwitserland in 1843, de Verenigde Staten in 1847, Duitsland (Beieren), België en Frankrijk in 1849 en Spanje in 1850. Rond 1870 hadden de meeste landen hun eigen postzegels.
In Nederland werd het besluit om de postzegel in te voeren in 1850 genomen. Op 1 januari 1852 kwamen de eerste Nederlandse postzegels, met het portret van koning Willem III, beschikbaar voor het publiek. Het oude systeem, zonder postzegels, werd pas rond 1870 in het merendeel van de landen definitief buiten werking gesteld.

Zeldzaamheden

In tegenstelling tot de eerste uitgiftes van de meeste andere landen, die vrijwel alle voor de kleur zwart kozen, waren de eerste Nederlandse postzegels uitgesproken vrolijk van kleur. De laagste waarde 5 cent (voor binnenlandse brieven tot een afstand van 30 kilometer) was blauw, de 10 cent (voor binnenlandse brieven tussen de 30 en 100 kilometer) was karmijnrood en de hoogste waarde, 15 cent, (voor binnenlandse brieven boven de 100 kilometer) was oranje. Alhoewel het ook mogelijk was postzegels te gebruiken voor post naar het buitenland werden daar, wegens de geringe vraag, geen aparte zegels in hogere denominaties voor uitgegeven. 

Brieven met de vroegste Nederlandse postzegels (uitgegeven tussen 1852 en 1864) verzonden naar het buitenland zijn daarom eigenlijk zonder uitzondering grote zeldzaamheden. Naar het meest nabije buitenland -Duitsland, België, Groot-Brittannië en Frankrijk- zijn elk nog honderd à tweehonderd brieven bekend, maar bijvoorbeeld naar Denemarken maar negen exemplaren, Zwitserland tweeëntwintig, Spanje dertien, Portugal drie, Turkije twee, Luxemburg en Australië elk één exemplaar. Gezien de lange looptijd van de eerste Nederlandse postzegels, namelijk 12 jaar, is dit dus een zeer gering aantal.

Fanatiek

Omdat er voor brieven naar het buitenland in die tijd behoorlijk hoge tarieven golden, kon men niet volstaan met het plakken van een enkele postzegel. Meerdere zegels, en dan vaak combinaties van twee of alle drie de beschikbare waarden, waren nodig om een brief voldoende te frankeren. De kleurrijke kunstwerkjes die op deze manier ontstonden, trokken rond 1985 de aandacht van de Spaanse filatelist Luis Alemany Indarte.
Alemany Indarte, geboren in 1940, stamt uit een bekende Spaanse architectenfamilie. Zijn vader ontwierp in 1944 het Bernabéu-stadion, de thuisbasis van voetbalclub Real Madrid. Zelf was hij verantwoordelijk voor veel van de accommodaties die gebouwd werden voor de Olympische Spelen in Barcelona van 1992 en voor talloze projecten in heel Spanje. Alemany Indarte is al vanaf zijn vroegste jeugd een fanatiek postzegelverzamelaar en won met zijn collecties vele prijzen op internationale tentoonstellingen.
De verzameling Nederlandse brieven naar het buitenland tussen 1852 en 1867 die Alemany Indarte de afgelopen 30 jaar bij elkaar bracht, is zonder meer een van de belangrijkste collecties op dit gebied ooit. Hij ging bij het samenstellen ervan overigens onorthodox te werk. Veel stukken waarvoor andere verzamelaars vanwege de kwaliteit hun neus ophaalden, nam hij juist wel op in zijn collectie -heel goed beseffend dat ze gewoonweg niet in een betere kwaliteit bestaan. Een brief van Amsterdam naar Sydney was rond 1860 bijna vier maanden onderweg voordat hij zijn bestemming bereikte. Zoek dat maar eens, gecombineerd met het klimaat in Australië, in een onberispelijke kwaliteit...

Meer weten

De Nederland 1852-1867-collectie van Luis Alemany Indarte wordt in drie delen geveild bij Corinphila Veilingen in Amstelveen: op 10 maart en 15 september 2016 en 9 maart 2017. Naast een drietal bijbehorende catalogi verschijnt ook het boek Kleurrijke Nederlandse postgeschiedenis 1852-1867, De Luis Alemany Indarte Collectie, 157 pagina’s, tweetalig (Nederlands en Engels), € 69. In 2013 werden ook al delen van Alemany Indartes collectie verkocht. Bij de verzameling Finland 1856-1874 gebeurde dit onderhands, de verzameling Brazilië 1843-1854 kwam bij Corinphila in Zürich onder de hamer.